در مسیر مکه
راه‌آهن حجاز از پروژه‌های دوران آخرین سلطان امپراتوری عثمانی، عبدالحمید دوم بود. او در سال ۱۹۰۰ ابتکار احداث خط‌آهنی میان دمشق و مکه را مطرح کرد تا زیارت خانه خدا برای مسلمانان آسان‌تر شود. برای اجرای این طرح، کمپین گسترده‌ای جهت جمع‌آوری کمک‌های مردمی راه‌اندازی شد.
کار ساخت در همان سال تحت نظارت مهندس آلمانی «مایسنر» آغاز شد و تا سال ۱۹۰۸، حدود ۱۳۲۰ کیلومتر ریل با عرض ۱۰۵۰ میلی‌متر بین دمشق و مدینه احداث گردید. این مسیر هرگز به مکه نرسید. تا سال ۱۹۱۴، راه‌آهن حجاز سالانه بیش از ۳۰۰ هزار مسافر جابه‌جا می‌کرد که علاوه بر زائران، شامل نیروهای نظامی عثمانی در مسیر استان پرآشوب حجاز نیز می‌شدند.
در طول ساخت و بهره‌برداری، این خط‌آهن همواره هدف حملات بادیه‌نشینان قرار داشت. قبایل عرب به کارگران حمله می‌کردند، زیرا احداث راه‌آهن، منبع درآمد آن‌ها از زائرانی را که از سرزمین‌هایشان عبور می‌کردند، از میان برده بود.
با آغاز جنگ جهانی اول، این حملات سازمان‌یافته‌تر شد و رهبری آن را «لورنس عربستان» – افسر، مأمور اطلاعاتی و نویسنده انگلیسی که شورش ضدترک اعراب را رهبری کرد – بر عهده گرفت.
پس از پایان جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراتوری عثمانی در سال ۱۹۲۲، فعالیت راه‌آهن حجاز متوقف شد. بخش اعظم ریل‌ها و تجهیزات به عنوان آهن قراضه فروخته شدند. امروزه تنها بخش‌هایی پراکنده از این خط در سوریه و اردن باقی مانده است.
احیای یک افسانه
پس از سال‌ها طرح و پیشنهاد، پروژه احیای راه‌آهن حجاز سرانجام وارد مرحله اجرا شده است. وزیران حمل‌ونقل ترکیه، اردن و سوریه در روزهای ۱۱ و ۱۲ سپتامبر سال جاری در شهر اَمان گرد هم آمدند و یادداشت تفاهمی رسمی برای بازسازی این خط ریلی امضا کردند. عبدالقدیر اورالوغلو، وزیر حمل‌ونقل و زیرساخت ترکیه، اعلام کرد: «راه‌آهن تاریخی حجاز دوباره زنده می‌شود».
همانند قرن گذشته، کار ساخت از دمشق آغاز خواهد شد. ترکیه مسئولیت تدوین طرح جامع پروژه، اتصال خطوط ریلی ترکیه به دمشق و بازسازی ۳۰ کیلومتر مسیر باقی‌مانده در خاک سوریه را برعهده می‌گیرد. اردن موظف است نگهداری ناوگان ریلی و فراهم‌سازی دسترسی به بندر عقبه در دریای سرخ را سازمان‌دهی کند. سوریه نیز تعهد داده است امنیت ساخت‌وساز و عبور قطارها از قلمرو خود را تضمین نماید.
پروژه‌ای سودآور
«اگر جنبه رمانتیک خط تاریخی دمشق–مدینه را کنار بگذاریم و نقشه را از دید اقتصادی بررسی کنیم، ایده احیای راه‌آهن حجاز به طرز شگفت‌انگیزی منطقی است.» این را مارات زمباتوف، رئیس مرکز مطالعات میان‌رشته‌ای در مؤسسه مدیریت دولتی دانشگاه عالی اقتصاد روسیه (HSE) و عضو گروه حمل‌ونقل شورای تجاری بریکس می‌گوید.
به گفته او، در صورت اجرای این طرح، یک کریدور باری از دریای سرخ تا شمال‌غرب عربستان شکل می‌گیرد که شهرهای عقبه، تبوک و مدینه را به بنادر جده و شاه عبدالله در عربستان سعودی متصل می‌سازد. راه‌آهن حجاز همچنین می‌تواند به یکی از ارکان اصلی راه‌آهن فراعربی تبدیل شود.
بر پایه برآورد این کارشناس، در مراحل نخست پروژه می‌توان از یک مرکز تجمیع بار جدید با ظرفیت سالانه حدود ۹ تا ۱۱.۵ میلیون تن سخن گفت. در بازه ۵ تا ۷ ساله، با اتصال تمامی بنادر و مناطق صنعتی واقع در مسیر راه‌آهن فراعربی و حجاز، ظرفیت بالقوه حمل بار می‌تواند به ۱۸ تا ۲۵ میلیون تن در سال افزایش یابد.
زمباتوف معتقد است مسیر جدید می‌تواند با کریدور بین‌المللی شمال–جنوب نیز هم‌افزایی داشته باشد. به گفته او، «کریدور حجاز» در حال تبدیل شدن به یکی از اجزای مکمل پایداری شبکه حمل‌ونقل و لجستیک در فضای اقتصادی اوراسیاست و می‌تواند جنوبی‌ترین نقطه شبه‌جزیره عربستان را به کریدورهای بین‌المللی موجود متصل کند.
دیمیتری کوپتیف
عکس: مسیر ریلی در دل بیابان – پیش‌درآمدی بر مفهومی بزرگ در عرصه لجستیک.
Read next content