ورود به بازارهای نویدبخش

به گزارش سازمان فدرالی گمرک روسیه، گردش تجارت خارجی میان روسیه و کشورهای آسیا در بازه ماه ژانویه تا نوامبر 2023 میلادی 446 میلیارد دلار بوده که به میزان 60 میلیارد دلار نسبت به بازه زمانی مشابه در سال 2022 میلادی افزایش داشته است.

در بازه زمانی ماه ژانویه تا نوامبر 2023، صادرات روسیه به کشورهای آسیا از 1/257 میلیارد دلار به 1/276 میلیارد دلار و واردات روسیه از این کشورها از 7/128 میلیارد دلار به 9/169 میلیارد دلار رسیده است.

طرف چینی

امروزه اصلی‌ترین و مهم‌ترین شریک روسیه، چین است.

بر اساس گزارش اداره کل گمرکات جمهوری خلق چین، گردش تجاری میان این دو کشور در سال 2023 به میزان 3/26 درصد نسبت به سال 2022 رشد داشته و به رقم 1/240 میلیارد دلار رسیده است. همچنین حجم کالاهای وارداتی به روسیه از مبدا چین به میزان 9/46 درصد، تا رقم 111 میلیارد دلار با رشد همراه بوده است. صادرات روسیه به چین نیز با رسیدن به مبلغ 1/129 میلیارد دلار به میزان 7/12 درصد افزایش از خود نشان داده است.

از این رو، جهت تامین جریان کالا میان دو کشور، وجود شبکه حمل‌ونقل پیشرفته ضروری می‌باشد. به نقل از الکسی چِکونکوف وزیر توسعه خاور دور و قطب شمال فدراسیون روسیه، گردش کالا از طریق گذرگاه‌های ریلی در خاور دور طی سال گذشته به میزان 30 درصد و گردش کانتینرها به میزان 22 درصد افزایش داشته‌اند. وی در اواسط ماه ژانویه و در جلسه‌ای که ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه با هیئت دولت داشت، این ارقام را اعلام نمود.

شرکت سهامی عام «راه آهن روسیه» نیز به نوبه خود مشترکاً با وزارت ترابری روسیه به صورت مستمر در حال کار بر روی بهبود فنی و تکنولوژیکی گذرگاه‌های مرزی با چین است. وظیفه اصلی این شرکت مدرنیزاسیون و توسعه زیرساخت‌های موجود در گذرگاه‌های مرزی است.

با این حال در نوامبر سال 2022 پل حمل‌ونقل ریلی نیژنه‌لِنینسکایه-تُنگ‌ژیانگ بر روی رود آمور افتتاح گردید. طبق گزارش شرکت «راه آهن روسیه»، طی 11 ماه ابتدایی سال 2023 صادراتِ حدود 9/2 میلیون تن کالا از طریق این پل انجام شده است: 2/2 میلیون تن زغال و 623 هزار تن سنگ‌های معدنی. اگرچه گذرگاه نیژنه‌لِنینسکایه جهت ترابری زغال و سنگ آهن صادراتی در نظر گرفته شده است، اما در حال حاضر در جهت‌های متقابل قطارهای کانتینری نیز از طریق آن منتقل می‌شوند.

گذرگاه‌های دیگری نیز در نقاط مرزی با مغولستان و قزاقستان جهت حمل کالا به مقصد جمهوری خلق چین و همچنین از مبدا آن کشور، افتتاح گردیده‌اند. علاوه بر آن، امکان ساخت انشعابات ریلی جدید از استان کِمِروو و همچنین جنوب خطه کراسنویارسک به مقصد چین از طریق کشور مغولستان در دست بررسی است. وزارت ترابری، وزارت توسعه اقتصادی و شرکت «راه آهن روسیه» در حال حاضر در حال تدارک طرحی توجیهی در خصوص ضرورت ایجاد شاهراه‌های ریلی جدید و تعیین منابع تامین مالی جهت ساخت آنها می‌باشند.

روند رو به رشد

تجارت خارجی روسیه با هند (کشوری که امروزه جزو پنج شریک کلیدی روسیه در حوزه تجارت محسوب می‌شود) به لطف صادرات 56 میلیارد دلاری این کشور، از پویایی قابل توجهی برخوردار شده است. عمده محصولات صادراتی روسیه به هند شامل نفت و فرآورده‌های نفتی (حدود 45 میلیارد دلار)، و همچنین زغال (8/3 میلیارد دلار)، کود (2/2 میلیارد دلار) و برلیان (1 میلیارد دلار) می‌شود.

در عین حال نیز، به گزارش وزارت تجارت و صنعت هند، واردات روسیه از هند در سال 2023 به میزان 4/1 برابر افزایش داشته و به رقم 7/3 میلیارد دلار رسیده است. دارو (311 میلیون دلار)، محصولات فولادی (209 میلیون دلار)، مواد معدنی (149 میلیون دلار)، میگو (137 میلیون دلار) و سرامیک (108 میلیون دلار) در فهرست کالاهای عمده صادراتی هند به روسیه قرار دارند.

توسعه روابط تجاری میان روسیه و هند نیز متعاقباً نیازمند توسعه زیرساخت‌های ترابری و سازماندهی مسیرهای جدید ارسال کالا می‌باشد. در این میان کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب نقش ویژه‌ای را ایفا می‌کند.

به گزارش شرکت «راه آهن روسیه»، طی 11 ماه ابتدایی سال 2023 حجم کالاهای حمل شده از طریق هر سه مسیر کریدور بین‌المللی شمال-جنوب تا 5/11 میلیون تن رشد نشان داده که نسبت به بازه زمانی مشابه در سال قبل از آن به میزان 6/5 درصد افزایش داشته است. حجم حمل‌ونقل کانتینری نیز برابر با 42 هزار TEU بوده است.

لازم به یادآوری است که از کریدور شمال-جنوب دو مسیر زمینی (شرقی و غربی) نیز عبور می‌کنند. همچنین در هر دو مسیر، راهِ آهن نیز وجود دارد. لیکن در حالی که مسیر شرقی به صورت کامل به شبکه ریلی متصل شده است، بخشی از مسیر رشت-آستارا بر روی مسیر غربی هنوز تکمیل نشده و همین مسئله تاثیری منفی بر روی شاخص‌های حجم ترابری می‌گذارد.

امروزه تحویل کالاهای ارسالی از هند و ایران به روسیه (و بالعکس)، از مسیر شرقی راحت‌تر است، چرا که این مسیر به شبکه ریلی متصل شده است. در حال حاضر وزارت ترابری روسیه در حال ساخت سرویس حمل‌ونقل سراسری و تحقق بخشیدن به توافقشان با قزاقستان و ترکمنستان، هم به صورت یک جهته و هم به صورت چند جهته، می‌باشد.

دقیقا بر روی همین مسیر شرقی، شرکت «لجستیک راه آهن روسیه» که شرکت زیرمجموعه هلدینگ «راه آهن روسیه» می‌باشد، ارائه خدمات مستمر کانتینری را آغاز کرد. در ادامه گروه ترابری FESCO نیز در فوریه 2023 سرویس مستمر دریاییFESCO Indian Line West را که در مسیر نووراسیسک – ناواشِوا – موندرا - نووراسیسک مشغول به فعالیت است، راه‌اندازی نمود. این شرکت در ماه آگوست همان سال کشتی کانتینری خود را وارد خطوط دریایی کرد که همین امر زمان ترانزیت از بنادر هند به روسیه را تا 16 روز کاهش داد.

پتانسیل استفاده نشده

اگرچه گردش کالا میان روسیه و دو کشور چین و هند چندین برابر بیشتر از حجم تجارت با ویتنام است، اما امروزه ویتنام نیز از چشم‌انداز توسعه روابط تجاری با روسیه برخوردار می‌باشد. ولادیمیر مازیرین، رئیس مرکز «مطالعات ویتنام و اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا» دانشکده «چین و آسیای مدرن» فرهنگستان علوم روسیه، در مصاحبه با «1520international» گفت: «سهم مبادلات کالایی میان ویتنام و روسیه از تجارت خارجی دو کشور بسیار ناچیز (کمتر از 1 درصد) است».

به گفته ماکسیم کوزنتسوف رئیس «شورای کاری روسیه و آسیا» و بر اساس گزارش اداره کل گمرکات ویتنام، حجم گردش کالا میان ویتنام و روسیه در سال 2023 میلادی 6/3 میلیارد دلار بوده که به میزان 3/2 درصد نسبت به سال 2022 افزایش داشته است. از این رقم 7/1 میلیارد دلار مربوط به واردات کالا از ویتنام و 9/1 میلیارد دلار مربوط به صادرات کالا به ویتنام می‌باشد.

امروزه در بازار روسیه تقاضا برای برخی کالاهای ویتنامی وجود دارد. در زمره این کالاها می‌توان از قهوه، میوه‌جات، بادام هندی، پارچه، محصولات رزینی و کائوچویی، شیرینی‌جات و محصولات سرامیکی نام برد. طی 7 ماه ابتدایی سال 2023 صادرات ویتنام به روسیه شامل قهوه (3/155 میلیون دلار)، پارچه و لباس (5/234 میلیون دلار)، و همچنین ماشین‌آلات و تجهیزات (74 میلیون دلار) بوده است.

از جانب شرکای ویتنامی نیز تقاضا برای محصولات گوشتی و لبنی، کود، غلات و چوب روسیه مشاهده می‌شود. طی 5 ماه ابتدایی سال 2023 میلادی ویتنام 6/29 هزار تن گوشت خوک گرم، سرد و منجمد معادل 6/73 میلیون دلار از روسیه واردات داشته است. البته لازم به ذکر است که ساختار بازار گوشت خوک در ویتنام دچار تغییر شده و با افزایش واردات از روسیه و آلمان همراه بوده است. روسیه نسبت به بازه مشابه در سال قبل از آن به میزان 95 درصد گوشت خوک بیشتری به ویتنام ارسال کرده است.

توافقنامه امضا شده در سال 2015 در خصوص تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا که بر اساس آن بیش از 90 درصد کالاها مشمول مالیات نمی‌شوند، نیز به توسعه تجارت میان روسیه و ویتنام کمک می‌کند. به لطف همین توافقنامه و همچنین توسعه روابط، گردش کالا میان دو کشور در سال 2021 تا 5/5 میلیارد دلار رشد داشته است.

اما وضع تحریم‌های شدید بر علیه روسیه از جانب غرب، خروج اپراتورهای دریایی خارجی از بازار روسیه، پیچیده شدن شرایط پرداخت در سال 2022 و آماده نبودن زیرساخت‌های لازم برای انجام تسویه حساب‌ به ارزهای ملی، آسیب قابل توجهی را به روابط تجاری-اقتصادی این کشورها وارد نمود.

ولادیمیر مازیرین در ادامه افزود: «این مسئله موجب محدود شدن تعداد سفرهای دریایی و همچنین نبود مواصلات مستقیم میان دو کشور برای مدتی کوتاه شد. همچنین مشکلاتی را در خصوص پرداخت هزینه کالاها به وجود آورد».

در نتیجه، حجم گردش کالا میان دو کشور در سال 2022 تنها 54/3 میلیارد دلار بوده است.

ولادیمیر مازیرین می‌پندارد: «در حال حاضر از میان اقداماتی که روسیه جهت رفع این مشکلات انجام داده است، گسترش مواصلات مستقیم دریایی میان دو کشور، سازماندهی تحویل ریلی کالا از طریق چین به لطف سرویس جدید راه‌اندازی شده توسط گروه FESCO در ماه می 2022، و همچنین تلاش‌های بانک مشترک ویتنام و روسیه برای برقراری تسویه‌حساب‌های دوجانبه، من‌جمله به ارز ملی، به چشم می‌آید».

با این وجود، دول هر دو کشور قصد دارند تا سال 2025 میلادی حجم تجارت دوجانبه خود را به 10 میلیارد دلار برسانند و به هدف تاکنون تحقق نیافته‌ای که در سال 2010 تعیین شده بود، دست یابند.

ماکسیم کوزنتسوف نیز باور دارد: «توسعه نظام پرداخت‌ها و زیرساخت‌های مالی با ارزهای ملی، باید در میان مدت به دستیابی به این سطح از تجارت کمک کند».

به عقیده او لجستیک روسیه و ویتنام در سطح قابل قبولی قرار گرفته است: کانال‌های مختلفی برای تحویل کالا وجود دارد، مجاری دریایی ارسال کالا تا بنادر ولادی‌واستوک نیز بسیارند.

سرگی والکوف