آینده بریکس: کریدورها و موانع

 

این گزارش با موضوع بررسی موانع حمل‌ونقل بریکس از سوی شرکت سهامی عام «راه‌آهن روسیه» و شرکت سهامی «انستیتوی اقتصاد و توسعه حمل‌ونقل» و ضمن در نظر گرفتن پیشنهادات اعضای واحد حمل‌ونقل و لجستیک کارگروه زیرساخت شورای تجاری بریکس تهیه گردیده است.

 

افزایش نقش بریکس در اقتصاد جهانی، در حال تبدیل شدن به مبنایی برای تقویت روابط حمل‌ونقلی و لجستیکی میان کشورهای این گروه و همچنین گسترش بیشتر حجم تجارت و سرمایه‌گذاری‌ها است. در حال حاضر سهم کشورهای بریکس در اقتصاد جهانی شامل 36/7 درصد از تولید ناخالص داخلی جهان و 25 درصد از صادرات جهانی کالا می‌باشد. 46 درصد از جمعیت کره خاکی نیز در کشورهای عضو بریکس زیست می‌کنند. از سوی دیگر عضویت کشورهایی چون اتیوپی که نرخ رشد جمعیت بالایی دارند، به این معنا است که بریکس به‌زودی می‌تواند بیش از نیمی از جمعیت جهان را نمایندگی کند. همچنین 43 درصد از نفت جهان را کشورهای بریکس تولید و تامین می‌کنند. با افزوده شدن ایران و امارات متحده عربی نیز سهم بریکس از تولید نفت جهانی دو برابر خواهد شد.

 

مسیرهای حمل‌ونقل میان کشورهای بریکس

 

مسیر شماره 1 بریکس:

کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی «شمال-جنوب» و گسترش آن به سوی کشورهای شبه جزیره عربستان و آفریقا در آینده

 

کشورهای مشارکت‌کننده:

·   روسیه

·   بلاروس

·   آذربایجان

·   قزاقستان

·   ترکمنستان

·   ایران

·   هند

·   عمان.

 

کشورهایی که تمایل دارند به این مسیر بپیوندند:

·   امارات متحده عربی

·   مصر

·   اتیوپی

·   آفریقای جنوبی.

 

حجم حمل‌ونقل کالا از طریق زیرساخت‌های ریلی کریدور «شمال-جنوب» در خاک روسیه (مسیر غربی): 8 میلیون تن در سال (تا سال ۲۰۲۳).

لیکن پتانسیل بخش روسیه‌ای زیرساخت‌های ریلی این کریدور (مسیر غربی) تا 20 میلیون تن کالا (تا سال 2028 میلادی) ارزیابی می‌شود.

 

موانع کلیدی موجود بر سر راه توسعه:

·   نبود برخی از بخش‌های ریلی در خاک ایران

·   ظرفیت عبوری محدود برخی از ایستگاه‌ها و بخش‌ها

·   تفاوت در عرض خطوط

·   توسعه ناکافی زیرساخت‌های پایانه‌ای

·   توقف‌های طولانی‌مدت در گذرگاه‌های مرزی

·   هزینه بالای حمل‌ونقل در طول زنجیره لجستیکی (نسبت به مسیرهای جایگزین)

·   کمبود ناوگان دریایی متعلق به خود کشورهای بریکس

 

توصیه‌های واحد توسعه مسیر شماره 1 بریکس:

·   هماهنگی در توسعه زیرساخت‌ها (خطوط ریلی، بنادر، پایانه‌ها)

·   توسعه فناوری‌های لازم برای حل مشکل تفاوت در عرض خطوط

·   افزایش کارآمدی روندهای مربوط به گذر از خطوط مرزی.

 

مسیر شماره 2 بریکس:

کریدور «شرق-غرب»

 

کشورهای مشارکت‌کننده:

·   روسیه

·   بلاروس

·   قزاقستان

·   مغولستان

·   چین.

 

حجم حمل‌ونقل کالا از طریق زیرساخت‌های ریلی این کریدور در خاک روسیه (پلی‌گون شرقی شبکه «راه‌آهن روسیه»): 150/5 میلیون تن (تا سال ۲۰۲۳ میلادی).

ایجاد ظرفیت‌های حمل‌ونقل برای زیرساخت‌های پلی‌گون شرقی به منظور تحقق بخشیدن به پتانسیل حمل‌ونقل کالا به میزان 210 میلیون تن (تا سال 2030) و 270 میلیون تن (تا سال 2032) نیز در دست برنامه‌ریزی است.

 

موانع کلیدی موجود بر سر راه توسعه:

·   وجود بخش‌های دارای ظرفیت عبوری محدود و توسعه ناکافی زیرساخت‌های ایستگاهی

·   تفاوت در عرض خطوط

·   نبود گردش الکترونیکی اسناد در سرتاسر زنجیره تامین.

 

توصیه‌های واحد توسعه مسیر شماره 2 بریکس:

·   ادامه توسعه زیرساخت‌های ریلی پلی‌گون شرقی

·   توسعه حمل‌ونقل کانتینری

·   نوسازی زیرساخت‌ها و تنوع‌بخشی به مسیرهای حمل‌ونقل

·   توسعه زیرساخت‌های مرزی

·   توسعه گردش الکترونیکی اسناد

·   توسعه گذرگاه‌ها.

 

مسیر شماره 3 بریکس:

مسیرهای عبوری از بنادر حوضه آبریز دریاهای سیاه و آزوف که در ادامه از طریق مسیرهای دریایی به مصر، آمریکای لاتین و آفریقا می‌رسند.

 

کشورهای مشارکت‌کننده:

·   روسیه

·   ترکیه

·   هند

·   مصر

·   امارات متحده عربی

·   چین

·   برزیل

·   جمهوری آفریقای جنوبی.

 

حجم حمل‌ونقل کالا از طریق زیرساخت‌های ریلی این کریدور در خاک روسیه که در ادامه به صورت دریایی از بنادر حوضه آبریز دریاهای سیاه و آزوف عبور می‌کنند: 98/6 میلیون تن (تا سال ۲۰۲۳ میلادی).

ایجاد ظرفیت‌های حمل‌ونقل برای زیرساخت‌های ریلی موجود در مسیرهای منتهی به بنادر روسیه در حوضه آبریز دریاهای سیاه و آزوف به منظور تحقق بخشیدن به پتانسیل حمل‌ونقل کالا تا 152 میلیون تن (تا سال 2030 میلادی) نیز در دست برنامه‌ریزی است.

 

موانع کلیدی موجود بر سر راه توسعه:

·   فقدان سامانه یکتای گردش اسناد میان راه‌آهن و حمل‌ونقل دریایی

·   عدم توسعه‌یافتگی سازوکارهای بیمه حمل‌ونقل دریایی در کشورهای بریکس

·   کمبود ناوگان دریایی متعلق به خود کشورهای بریکس.

 

توصیه‌های واحد توسعه مسیر شماره 3 بریکس:

·   توسعه مسیرهای ریلی منتهی به بنادر دریایی به همراه افزایش ظرفیت حمل‌ونقل

·   توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقلی، پایانه‌ای و لجستیکی.

 

مسیر شماره 4 بریکس:

مسیرهای منتهی به بنادر کریدور بین‌المللی «شمال-جنوب» (منجمله بنادر مورمانسک و سن‌پترزبورگ) که در ادامه از طریق مسیر دریای (منجمله مسیر دریایی شمال) به چین، هند، امارات متحده عربی و برزیل می‌رسند.

 

کشورهای مشارکت‌کننده:

·   روسیه

·   هند

·   امارات متحده عربی

·   چین

·   برزیل.

 

حجم حمل‌ونقل کالا از طریق زیرساخت‌های ریلی این کریدور در خاک روسیه که در ادامه به صورت دریایی از بنادر منطقه شمال غربی روسیه عبور می‌کنند: 166/4 میلیون تن (تا سال ۲۰۲۳ میلادی).

ایجاد ظرفیت‌های حمل‌ونقل برای زیرساخت‌های ریلی موجود در مسیرهای منتهی به بنادر منطقه شمال غربی روسیه به منظور تحقق بخشیدن به پتانسیل حمل‌ونقل کالا تا 220 میلیون تن (تا سال 2030 میلادی) نیز در دست برنامه‌ریزی است.

 

توصیه‌های واحد توسعه مسیر شماره 4 بریکس:

·   توسعه مسیرهای ریلی منتهی به بنادر دریایی به همراه افزایش ظرفیت حمل‌ونقل

·   توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقلی، پایانه‌ای و لجستیکی

·   توسعه بازار بیمه حمل‌ونقل دریایی

·   توسعه ناوگان (منجمله ناوگان یخ‌شکن) کشورهای بریکس

·   ایجاد اسناد حمل واحد (میان راه‌آهن و حمل‌ونقل دریایی).

 

مسیر شماره 5 بریکس:

مسیرهای دریایی بین‌المللی (چین – آسیای جنوب شرقی – هند – جمهوری آفریقای جنوبی – برزیل؛ روسیه – مصر – جمهوری آفریقای جنوبی؛ روسیه – مصر – برزیل).

 

کشورهای مشارکت‌کننده:

·   چین

·   هند

·   جمهوری آفریقای جنوبی

·   برزیل

·   مصر

·   امارات متحده عربی

·   روسیه.

 

موانع کلیدی موجود بر سر راه توسعه:

·   عدم توسعه‌یافتگی سازوکارهای بیمه حمل‌ونقل دریایی در کشورهای بریکس

·   کمبود ناوگان دریایی متعلق به خود کشورهای بریکس.

 

توصیه‌های واحد توسعه مسیر شماره 5 بریکس:

·   نوسازی زیرساخت‌های اسکله‌ای

·   ساخت پایانه‌های کانتینری

·   ساخت حوضچه‌های تعمیر کشتی.

 

مسیر شماره 6 بریکس:

نظام مسیرهای حمل‌ونقل ترانس آفریقایی (به شرط بررسی عملی پروژه‌های اینچنینی)

 

کشورهای مشارکت‌کننده:

·   مصر

·   سودان

·   اتیوپی

·   جیبوتی

·   کنیا

·   تانزانیا

·   موزامبیک

·   جمهوری آفریقای جنوبی.

 

موانع کلیدی موجود بر سر راه توسعه:

·   نبود مطالعات فنی و اقتصادی دقیق

·   نبود ارتباط ریلی مستقیم فعال میان کشورهای مشارکت‌کننده

·   توسعه ناکافی زیرساخت‌های پایانه‌ای و لجستیکی.

 

توصیه‌های واحد توسعه مسیر شماره 6 بریکس:

·   همکاری کشورها به منظور تامین امنیت مسیرهای ریلی

·   بهبود پروسه‌های نظارت مرزی به منظور افزایش راندمان حمل‌ونقل

·   بررسی امکان ادغام بیشتر مسیرهای ریلی و سایر انواع حمل‌ونقل.

 

موانع موجود بر سر راه توسعه ارتباطات حمل‌ونقلی میان کشورهای عضو بریکس

 

بر اساس ارزیابی‌های واحد حمل‌ونقل و لجستیک شورای تجاری بریکس، از جمله موانع کلیدی موجود بر سر راه توسعه ارتباطات حمل‌ونقلی می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

 

موانع فیزیکی:

·   تفاوت در عرض خطوط ریلی و همچنین وجود سامانه‌های مختلف رگولاتوری جامع، کنترل ترافیک و ارتباط فنی در کشورهای بریکس؛

·   نبود سامانه یکتای گردش الکترونیکی اسناد در شرکت‌های راه‌آهن که عملیات مرزی را در زمان حمل‌ونقل محمولات بین‌المللی مدیریت می‌کنند؛

·   ظرفیت عبوری محدود بخش‌ها (راه‌آهن‌ها، بزرگراه‌ها و غیره)، ایستگاه‌ها، تقاطع‌ها، گذرگاه‌های مرزی، پایانه‌ها، زیرساخت‌های لجستیکی، فرودگاه‌ها و بنادر؛

·   ضرورت توسعه ناوگان دریایی (منجمله ناوگان یخ‌شکن) کشورهای بریکس.

 

موانع غیر فیزیکی:

·   ضرورت بهبود چارچوب حقوقی به منظور انجام حمل‌ونقل‌های بین‌المللی و رفع موانع بوروکراتیک؛

·   مشکلات مالی (تامین مالی محدود، حضور بخش خصوصی)؛

·   ضرورت تامین تضمین برای پرداخت‌ها و تراکنش‌های بین‌المللی ضمن رفع موانع مربوطه؛

·   نبود شفافیت و تبادل اطلاعات، محدودیت‌های دیجیتال؛

·   موانع موجود در حوزه نوآوری‌ها، کمبود نیروی کار ماهر؛

·   سازوکار ناکارآمد حل‌وفصل اختلافات میان طرفین (منجمله داوری)؛

·   عدم توسعه‌یافتگی سازوکارهای بیمه حمل‌ونقل دریایی در کشورهای بریکس.